Kentsel Tasarım ve Çevre Düzenleme Projeleri
Kentlerin fiziki ve sosyal çevresinin tanımlamanın sadece kent planlama yoluyla değil, kentsel tasarım ve bütün bu yöntemlerin mimari tasarımla entegre olmasıyla kurgulanabileceği kanısındayız.
Yaptığımız bütün farklı ebatlı projelerde kentsel tasarım kriterleriyle çalışıp, projelerin kent bütünü içinde bir ''yer'' olmasını sağlıyoruz. En küçük binanın bile kentte bir ''röper'' niteliğinde algılanmasını hedefliyoruz.
Kentsel Tasarım nedir?
Gelişen dünyada yok olmaya yüz tutmuş ya da yok olmuş yerel özgün değerleri korumak için bir araçtır. Kentsel tasarımlar sadece binaları, konutları değil yapıların aralarındaki sokaklar, mekanlar veya parklar ile arasındaki ilişkiyi kurmaktadır. Kısacası kent tasarımı verilen yenileşme alanlarına tasarım yapmaktır denilebilir.
Kent planlama, batıda sanayi devriminin yarattığı yerleşme-ulaşım-çevre sorunlarına çözüm arayışları oluşturmaktadır. Kent planlama düşünürleri kentlerdeki hızlı nüfus artışları, ulaşım teknolojisindeki gelişmeler ve kentlerin çağa uygun işlevlerinin gelişmesi ve daha yaşanabilir kentler yaratmak amacıyla yeni kent modelleri oluşturmuşlardır. Kent planlama meslek disiplini başlangıçta, sanat temelli bir tasarım olarak ele alınmış ve sanayi devriminin neden olduğu kent fiziksel çevresindeki kalite kaybının giderilmesi ve proletaryanın yaşam koşullarının iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Günümüzde ise kent planlama bilimin sunduğu teknik ve yöntemleri giderek daha yoğun olarak kullanmaya ve kamu politikasının bir aracı haline gelmiştir. Kent planlama mesleği temelde kentsel mekânın kamusal politikalarla üretimi şeklinde algılanmaktadır.
Kent sınırlarını zorlayan gelişmeler, kentlerin yalnızca fiziksel ölçülerle denetlenemediğini göstermiş ve bölgesel, sosyal, ekonomik, politik süreçlerin anlaşılmasının kentsel gelişmeyi yönlendirme ve denetleme açısından gerekli olduğu gözlenmiştir. Değişen dünya düzeni sonucunda kent planlama karar ve uygulamalarında köklü gelişmeler olmuştur. Uzun süreçler içeren klasik imar planları, yerini geleceğin belli bir dönemindeki verileri doğrultusunda statik, katı ve kesin planlama kararları üretmek yerine denetim ve uygulamalarda toplumun dinamiklerine kolayca uyabilecek ve hızla üretilebilecek stratejik (yapısal) planı hazırlanması sürecine bırakmıştır.
Kentsel tasarımın sosyal, ekonomik, kültürel, psikolojik, ekolojik, estetik ve yasal öğelerin etkileşimini dikkate alarak, mekânın yaşam kalitesini geliştirmeye dönük bir uzmanlık alanı olduğu ve bu alanda kent planlama, mimarlık, peyzaj mimarlığı disiplinlerinin ilgilendiği görülmektedir.
Kentsel Tasarım Projesi nedir?
Kentsel tasarım projesi, doğal, tarihi, kültürel, sosyal ve ekonomik özellikler ile arazi yapısı dikkate alınarak, tasarım amacına göre kütle ve yapılanma düzeni veya açık alan düzenlemelerini içeren; taşıt ulaşımı, otopark ve servis ilişkileri ve yaya dolaşımı ilişkilerini kuran; yapı, sokak, doku, açık ve yeşil alanların ilişkisini ve kentsel mobilya detaylarını gösteren; altyapı unsurlarını bütüncül bir yaklaşımla disiplinler arası olarak ele alan; imge, anlam ve kimlik özelliklerini ifade eden; tasarım ilke ve araçlarını içeren uygun ölçekteki projeyi ifade eder.
Kentsel Tasarım Projesi hazırlama esasları nelerdir?
Kentsel tasarım projesi; çalışma alanının niteliği ve özgünlüğü göz önüne alınarak Bakanlık talebi çerçevesinde geliştirilmesi/değiştirilmesi saklı kalmak koşuluyla ''Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca Onaylanacak Kentsel Tasarım Projelerinin Hazırlanmasına ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönerge''de belirtilen esaslara dayalı olarak hazırlanır.
Yönerge kapsamında değerlendirilmek üzere Bakanlığımıza sunulanacak projeler nelerdir?
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'nin (Kararname Numarası: 1) 97nci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde belirtilen alanlar, (ğ) bendinde Bakanlıkça belirlenen finans ve ticaret merkezleri, özel proje alanları ile 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanun ve Uygulama Yönetmeliğinde belirlenen uygulama alanlarında hazırlanan Kentsel Tasarım Projeleri, ilgili idarece veya ilgililerince mevzuat hükümleri doğrultusunda hazırlanarak Bakanlığa sunulur.
Kentsel Tasarım Projesi değerlendirme kriterleri nelerdir?
Bakanlığımıza iletilen Kentsel Tasarım Projesi;
1. Planda belirlenen yapılaşma koşulları, (Toplam inşaat alanı, TAKS ve KAKS, bina yükseklikleri)
2. Kitle düzenlemeleri, (Yönelme, bahçe mesafeleri, kitleler arası mesafe vb.)
3. Açık-Kapalı alanların oranı,
4. Ulaşım-dolaşım (Ada içi/dışı, taşıt, yaya, bisiklet, kısa ve uzun süreli otoparklar, servis) ve açık/kapalı alanlara ilişkin tasarımlar,
5. Kent mobilyaları,
6. Cephe tipolojileri,
7. Engelliler için kaldırım/yaya yoluna yönelik standartlar,
8. Malzeme ve detaylar, açısından 3194 sayılı Kanun, 6306 sayılı Kanun, 644 sayılı KHK ile Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği, Otopark Yönetmeliği ve varsa onaylı İmar Planı ve plan notları kapsamında değerlendirilir.
Kentsel Tasarım Projeleri nasıl değerlendirilir?
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 1) ve 6306 sayılı Kanun kapsamında tanımlı alanlar için hazırlanarak Bakanlığa sunulan Kentsel Tasarım Projeleri, Bakanlık Makam Olur'u ile görevlendirilen Kentsel Tasarım Değerlendirme Komisyonu tarafından Yönerge kapsamında değerlendirilir.
Kentsel Tasarımın Birlikte Çalıştığı Disiplinler
Kentsel tasarımlar mekânın organizasyonu olduğu için tasarım disiplini diyebileceğimiz kent planlama, peyzaj mimarlığı ve mimarlık dalları ile ilişkisi yoğundur. İlgili bu üç disiplin kentsel tasarımı farklı yaklaşımlarla tanımlar; peyzaj mimarları, kentsel tasarımı binalar dışında kalan çevrenin tasarlanması, kent görünümü, kısaca kentsel peyzaj olarak tanımlarken, mimarlar da (Mimarlar Odası kentsel tasarım hizmetleri ücret şartnamesinde) kentsel tasarıma büyük ölçekli mimarlık uygulaması olarak yaklaşmaktadır. Kentsel tasarımı kent plancıları ise kentin planlamaya ilişkin detaylarını çözümleme, estetik ile ilgili düşünülen konuların saptandığı bir süreç olarak görmektedirler.
Yapılı çevre için düzenleme ve uygulama biçimi olarak, bu çevreye ilişkin analitik etütlerin, bunların sentezlerinin ve projeksiyon değerlerinin yanında, kentsel yaşam kalitesine ilişkin görsel ve çevresel değerlerin etüdünü ve kent görünüm hedeflerinin oluşturulmasını içermektedir. Bu yönü ile tasarım, kent görünümünü oluşturma veya şekillendirme sanatı olarak tanımlanmaktadır.
Kentsel tasarımlar gerek içerik, gerekse ölçek açısından kent planlama ve mimarlık düzeyleri arasında bir geçiş durumundadır. Kentsel tasarımın olgusu kapsamlı kent planlama anlayışı içinde ve onun bütünleyici öğesi, ayrılmaz bir parçası gibi ele alınmalıdır.
Kentsel tasarımlar çeşitli disiplinlerden yararlanan planlama ile mimarlık arasında bir ara kesit ve katalizördür. Sorunlara bütüncül yaklaşır ve sadece tek açıdan çözmeye çalışmaz. Kent tasarımı çağımızın kalabalık metropollerindeki sorunların çözümlenmesinde ya da yeni bir yerleşim alanının tasarlanmasında disiplinler arası etkileşimi sağlayan ve bu süreci yöneten bir uzmanlık alanıdır. Kentsel tasarım sorunlara sadece estetik değil, aynı zamanda sosyolojik, ekonomik, ekolojik ve çeşitli açılardan yaklaştığı için sürdürülebilir, yaşam kalitesi yüksek, uygulanabilir tasarımların oluşmasını sağlar.
Kentsel Tasarım ve Planlama İlişkisi
Yaşanabilir kentsel çevreler oluşturulmasında planlama ve kentsel tasarımın eylemleri önemli araçlardır. Birbirinden farklı olan bu iki kavram, birbirini tamamlayan bir bütünü de ifade etmektedir. Planlama-Kentsel Tasarım eylemleri arasında kurulması gerekli çok boyutlu ilişkiler bütünü anlamlı çevreler oluşturulmasının ön koşuludur.
Genel olarak, fiziki yapının oluşum kararlarını içeren planlama eylemi fiziki yapıyı şekillendirme sanatı olarak tanımlanabilecek tasarım çalışmalarına önemli girdiler sağlamakta, yönlendirici olmaktadır. Planlama-Tasarım arasındaki bu bütün-parça ilişkisi kentsel tasarımın eyleminde farklı bir anlam kazanmaktadır. Optimal büyüklük ve bütünlükteki kentsel alanlarda, gerçekleştirilmesi gerekli kentsel tasarımın çalışmalarında, parçaların bütünlüğü önem kazanmaktadır. Mevcut uygulamalar göstermektedir ki Planlama-Kentsel Tasarım eylemleri arasında kurulması gereken ilişkiler, kentsel tasarım eylemlerinin bütününde de kurulamamakta, kentsel tasarımın çalışmaları dar kapsamda ele alınmaktadır.
Kentsel tasarım ürünü projeler üç süreçte ortaya çıkar;
1. Ele alınan fiziksel bütün içinde; ülke, bölge, metropoliten bütünde ve kent makroform biçimi gibi yerleşme biçimi arayışlarından başlayarak, bu mekanlarda yapılacak daha sonraki düzenleme çalışmalarına yön verecek, disipline edecek ve rehber olacak esasların getirdiği ve mimari tasarımla tamamlanacak ve sonuçlanacak olan yaratıcı sürecin çevresini ve koşullarını belirleyen bir yöntem ve tasarım yönetmeliği hazırlanır.
2. Yaratıcı sürecin koşullarıyla birlikte vaziyet planı olarak mimari tasarımla bütünleşen kentsel tasarımın ürünü ortaya çıkar.
3. Kamusal mekânlardaki düzenlemede ürünü ortaya koyan, kent plastiği ve kent mobilyaları vb. ile ilgili olarak ''Kamusal Tasarım'' söz konusudur. Bu ''Kentsel Mikro Ortam Tasarımı'' ürünü olarak ifade edilebilir.
Kentsel tasarımın ürünlerinin ortaya konmasında, taraflar arasında anlaşmayı sağlayan ortak bir dilin yaratılması için bir metodolojinin olması gerekmektedir. Dolayısıyla ele alış (metodoloji) düşüncelerin, fikirlerin sunulması, formülasyonu ve bunların grafik anlatımlarında ortak bir dilin bulunmasıdır. Gelişmiş ülkelerde, örneğin İngiltere'de, geleneksel kentsel tasarımın eğitimi okullarda, ülke koşulları içinde üniversitelerdeki grafik, sanat, maket, fotoğraf-video destekli ve donatılı tasarım atölyelerinde metodolojiler geliştirilmiştir.
Kentsel Tasarım Süreci
Türkiye'de kentsel tasarımın yakın zamana kadar tasarım yarışmaları ile genel anlamda meydan, park ve sokak ölçeği veya birkaç sokaktan ibaret bir kentsel parça için elde edilmeye çalışılması, yukarıda belirtilen sav ile çelişmektedir. Bu çelişkinin çözümü ise sadece pratikte değil aynı zamanda mevcut kuramların irdelenmesinde ve dolayısı ile eğitimindedir.
Yapılı çevre için düzenleme ve uygulama biçimi olarak kentsel tasarım, bu çevreye ilişkin analitik etüdlerin, bunların sentezlerinin ve projeksiyon değerlerinin yanında, kentsel yaşam kalitesine ilişkin görsel ve çevresel değerlerin etüdünü ve kent görünüm hedeflerinin oluşturulmasını içermektedir.
Bir yandan plancılar, mimarlar, peyzaj mimarları ve kentsel tasarımcılar; kentsel mekanın biçimlenmesinde rol oynayan ana aktörler olarak bilinirken diğer yandan kentsel gelişme ile ilgili temel kararları üreten diğer mekanizmaların olduğu ve tasarımcıların rolü ise sadece bu üretilen ana kararlar doğrultusunda mekânın biçimlenmesini ve geliştirilmesini sağlamak olduğu kabul görür. Kentsel tasarım ve kentsel gelişme sürecini birbirinden bağımsız aktiviteler değil, aksine birbiriyle yakın bir şekilde ilişkili aktiviteler olarak görmek gerekir. Bu nedenle kentsel gelişme sürecini anlatmaksızın kentsel tasarım kavramını, yerini ve rolünü anlamak mümkün değildir denilebilir.
Tasarım sürecine katılan mimar, plancı ve tasarımcıların olduğu kadar kamu sektöründeki plancı ve mühendislerin de gelişmenin kontrol sürecinden sorumludur. Kontrol sürecindeki yapılabilirliklerine ve belirleyici rollerine göre tasarım sürecinde çeşitli katılımcılar tanımlanır. Kentsel tasarımlar farklı düzeyde katılımcıların; kamu, özel sektör, uygulayıcılar profesyoneller, sponsorlar, araştırmacılar, (kuramcılar) kullanıcılar (halk) ve sivil toplum örgütleri arasındaki birleştirici bir süreçtir.